De winter van 1825 wordt geteisterd door wind en regen, van sneeuw en ijs is geen sprake. Wanneer de wind zich op 3 februari ontwikkelt tot een noordwesterstorm, en het ook nog springtij wordt, is het hek van de dam. Die nacht wordt Nederland getroffen door een stormvloed van ongekende omvang en is de grootste natuurramp van de negentiende eeuw een feit.

Terschelling, met zijn kwetsbare dijken, wordt zwaar getroffen. In februari is het precies 200 jaar geleden dat deze stormvloed heeft plaatsgevonden.

De omvang van de ramp

In de 19e eeuw waren stormvloeden geen zeldzaamheid maar het was ook een tijd waarin Nederland, ondanks zijn rijke traditie van waterbeheer, kwetsbaarder was dan ooit. Er was veel economische onzekerheid en de middelen voor waterbouwkundige projecten waren beperkt, waardoor de Zuiderzeedijken al jaren in slechte staat verkeerde. Een zeldzame samenloop van omstandigheden: een krachtige noordwesterstorm, springtij, en hoge waterstanden door aanhoudende regenval en smeltwater, bracht het waterpeil tot recordhoogten van 2,4 meter boven normaal hoogwater. De Zuiderzeedijken bezweken op vele plaatsen.

De meeste Nederlanders kennen de verhalen van de watersnoodramp van 1953. De ramp van 1825 is minder bekend maar de omvang ervan doet niet onder aan die in 1953. Sterker nog, het was de eerste stormvloed die ook werkelijk door alle Nederlanders gezamenlijk werd beleefd, van Den Helder tot Goor en van Groningen tot Gent (want ook België behoorde toen nog tot het ‘Verenigd Koninkrijk der Nederlanden’). Grote delen van Nederland kwamen onder water te staan. Vooral de kustprovincies, de Zuiderzee en de Waddeneilanden werden zwaar getroffen. In Friesland overstroomde bijna tweederde van het land, waarbij de zuidwestelijke regio het hardst werd geraakt. Hier stond het water in sommige gebieden tot wel twee meter hoog. Overijssel werd het zwaarst getroffen: meer dan 300 mensen kwamen hier om. In totaal verloren meer dan 800 mensen in Nederland het leven. Daarnaast verdronken duizenden dieren. Ook veel huizen en boerderijen werden verwoest, en landbouwgrond beschadigd door verzilting. Bovendien vielen de oogsten nog jarenlang tegen door de verzilte akkers.

Vanuit het hele land werden hulpacties op touw gezet, waarbij geld, voedsel en kleding werden ingezameld. Nederland toonde zich verenigd in de strijd tegen het water.

De Waddenzeedijk, een zwakke plek

De Waddenzeedijk, ook bekend als de Zuiderdijk, vormde de achilleshiel van Terschelling. Deze dijk was in de jaren voorafgaand aan de ramp herhaaldelijk beschadigd door stormen en door gebrek aan middelen slechts provisorisch hersteld. In 1817 koos Waterstaat ervoor om een goedkopere binnendijk aan te leggen, verder landinwaarts. Dit bracht weliswaar wat extra bescherming, maar ook verlies van waardevolle landbouwgrond. De eilanders waren ontevreden en probeerden met simpele middelen zoals takkenbossen en wier de oude dijk te versterken. Dit bleek echter niet genoeg toen het water in februari 1825 ongenadig toesloeg.

De nacht van 3 februari 1825

Toen het waterpeil om half negen 's avonds steeg tot 2,4 meter boven normaal, brak de buitenste dijk op talloze plekken door. Zelfs de binnendijk kon de kracht van het water niet weerstaan. Het eiland veranderde in een groot meer en het water drong tot diep in de dorpen door. Alleen de hoogste plekken, zoals de kerk in Midsland, bleven droog. Van echt gevaar was in de dorpen geen sprake, maar verschillende zuidelijker gelegen boerderijen kwamen tot de nok onder water te staan en diverse stekken, schuren en stallen werden verwoest. In de chaos wisten bewoners elkaar te redden met bootjes. In Midsland werd het vee, waarvoor geen vers water voorradig was, in de kerk ondergebracht. Ondanks de immense schade bleef het aantal slachtoffers op Terschelling beperkt.

Gevolgen en herstel

De materiële schade was enorm. Boerderijen, schuren en stallen waren verwoest. Honderden stuks vee verdronken, en landbouwgrond raakte verzilt. De economische gevolgen waren langdurig voelbaar. Verzilte akkers leverden jarenlang slechte oogsten op, en veel boeren zagen hun inkomsten drastisch dalen. Het gebrek aan middelen zorgde ervoor dat pas vijf jaar na de ramp, in 1830, de dijken weer enigszins hersteld waren. In de tussentijd bleef het risico op nieuwe overstromingen groot. Pas in 1840 was de landbouw weer volledig hersteld.

Herinnering en een les uit de geschiedenis

Om deze ramp te herdenken, werd in 1992 in Midsland een gevelsteen geplaatst. Dit initiatief, bedacht door Jan Doeksen en ontworpen door Midslander kunstenaar Jan van Gent, markeert de waterhoogte tijdens de rampnacht van 1825. De steen, aangebracht in een muur aan het Buitenlevenglop, toont hoe hoog het water die nacht stond: ongeveer ter hoogte van een mensenheup.

Tijdens de onthulling van het monument in 1992 waarschuwde de toenmalige dijkgraaf Jan de Vries dat de veiligheid van Terschelling nog altijd te wensen overliet. Hij benadrukte dat de dijken niet voldeden aan de normen van de Deltawet en stelde dat de kans op een vergelijkbare ramp eens in de 16 jaar aanwezig was. Zijn woorden leidden tot actie. Tussen 1995 en 2001 werd de Waddenzeedijk versterkt, een operatie die zes jaar duurde en meer dan 51 miljoen euro kostte. Ruim 500.000 ton aan materiaal werd aangevoerd en nieuwe uitwateringssluizen bij Kinnum en Lies zorgden voor betere waterbeheersing. Tegenwoordig biedt het pad aan de Waddenkant van de dijk, officieel een inspectieweg, een populaire fiets- en wandelroute.

De stormvloed van 1825 is een vergeten hoofdstuk in de Nederlandse geschiedenis, maar de ramp blijft een belangrijke herinnering aan onze eeuwige strijd tegen het water, zeker in een tijd waarin klimaatverandering zorgt voor nieuwe uitdagingen. Voor Terschelling bracht de storm een wake-up call die uiteindelijk leidde tot betere bescherming. Het monument in Midsland is een stille getuige van de kracht van de natuur én de veerkracht van de eilandbewoners.