Terschelling werd tijdens de Tweede Wereldoorlog ruim vijf jaar lang bezet door de Duitsers. Van een rustige eilandgemeenschap veranderde het in een strategisch bolwerk binnen de Atlantikwall. De aanwezigheid van duizenden Duitse soldaten, de bouw van bunkers en radarinstallaties en de impact van de luchtoorlog lieten diepe sporen na.

De bezetting begint

In de vroege ochtend van 16 mei 1940 zette het vrachtschip ss Vliestroom een groep Duitse kwartiermakers af op de kade van Terschelling. De eerste soldatenlaarzen klonken over het eiland, een geluid dat pas op 5 juni 1945 zou verstommen. Het geïsoleerde Waddeneiland werd in korte tijd omgevormd tot een strategisch bolwerk binnen de Duitse Atlantikwall.

Al enkele dagen eerder, op 11 mei, werd het eiland geconfronteerd met de dreiging van oorlog. Het luchtalarm klonk terwijl drie Duitse gevechtsvliegtuigen overvlogen. Een toestel werd neergehaald, en de bemanning werd uit zee gered. Dit was de eerste directe ontmoeting met de oorlog. Toen op 16 mei de Duitse bezetting daadwerkelijk begon, verdween de Nederlandse vlag van de Brandaris en het loodskantoor en werd vervangen door de hakenkruisvlag. Het isolement van Terschelling was een feit. Nederlandse militairen op het eiland werden krijgsgevangen gemaakt en mochten begin juni terugkeren naar het vasteland, waar ze werden gemobiliseerd.

Terschelling als strategisch bolwerk

De Duitsers zagen Terschelling als punt van strategisch belang tegen geallieerde acties op en boven de Noordzee. Aanvankelijk waren er slechts veertig Duitse soldaten op het eiland, maar dit aantal groeide tot ongeveer 2.200 manschappen. Dit betekende dat er gemiddeld één Duitse soldaat was per twee à drie inwoners.

De Atlantikwall werd steeds verder uitgebouwd met bunkers, radarinstallaties en verdedigingswerken. De Tiger-stelling bij West-Terschelling werd een belangrijk centrum voor radarobservaties. Hier konden de Duitsers vliegbewegingen tot ver in Engeland waarnemen, wat hen een tactisch voordeel bood in de luchtoorlog.

Leven onder bezetting

Het dagelijks leven veranderde ingrijpend. Grote delen van het eiland werden tot spergebied verklaard, waardoor de bewegingsvrijheid van de bewoners werd beperkt. Toerisme, een belangrijke bron van inkomsten, kwam vrijwel stil te liggen. Alleen met toestemming van de Duitse kommandant mocht het eiland worden bezocht. Duitse soldaten werden ingekwartierd bij gezinnen. Officieren namen hun intrek in de beste hotels.

Eilandbewoners moesten verplicht meehelpen aan de bouw van bunkers en andere verdedigingswerken. Arbeiders van het vasteland werden aangevoerd en ook Terschellingers kregen te maken met de gruwelen van de oorlog. Gewonde en gesneuvelde soldaten – zowel Duits als geallieerd – werden naar het eiland gebracht.

De luchtoorlog en slachtoffers

De luchtoorlog boven de Noordzee en Waddenzee was hevig. Duitse luchtafweerbatterijen op Terschelling schoten geallieerde vliegtuigen neer. Een bekend incident was het neerstorten van de Halifax DK203 op 3 oktober 1943 bij Lies. De tweekoppige bemanning vond de dood en werden op Terschelling begraven.

Ook de zee was een gevaarlijk strijdtoneel. Meer dan veertig Terschellingers verloren hun leven op zee door Duitse aanvallen. Zo liep het ss Ottoland op 5 oktober 1940 op een mijn en zonk. Eilander kapitein Jan Swart, die met de motortanker Mijdrecht tegen Duitse U-boten vocht, werd na de oorlog onderscheiden voor zijn moed.

Hoewel er op het eiland zelf geen grote gevechten plaatsvonden, vielen er toch slachtoffers. Jan Herman Lammerts van Bueren werd doodgeschoten omdat hij zijn paard niet wilde afstaan, en Cor ‘Corrie’ Kooyman kwam tijdens een korfbal wedstrijd om het leven door een luchtaanval.

De Bevrijding

Op 4 mei 1945, om half negen 's avonds, klonk op de radio het verlossende bericht: "Capitulatie!" Op 5 mei werd Nederland officieel bevrijd, maar op Terschelling liepen de Duitse soldaten nog steeds gewapend rond. Pas op 29 mei arriveerden ongeveer zeventig man van de Jaffa Force, bestaande uit Britse en Canadese soldaten. De Duitsers werden ontwapend, en op 5 juni verliet de laatste Duitse soldaat het eiland. De week die volgde was één groot feest. Tezamen met de bevrijders werd de bevrijding uitbundig gevierd. De officiële bevrijdingsdatum van Terschelling is 30 mei 1945.

Herinnering aan de Oorlog

De oorlog liet diepe sporen na op Terschelling. Naast de menselijke tol veranderde het landschap door de bouw van de Atlantikwall. Nog altijd zijn de bunkers van de Tiger-stelling te bezichtigen. Stichting Bunkerbehoud Terschelling onderhoudt deze stille getuigen van de bezetting. Bezoekers kunnen het Bunkermuseum bezoeken of een rondleiding maken, te boeken via VVV Terschelling. Ook is er bij de VVV een wandelboekje beschikbaar dat langs de bunkers rondom West-Terschelling voert.

Terschelling heeft de oorlog doorstaan, waarbij de Brandaris fier overeind bleef. Tachtig jaar na de bevrijding staan we nog altijd stil bij deze donkere periode, waarin het eiland een ongewilde rol speelde in een wereldwijde oorlog.

Bron: Visit Wadden Atlantikwall, Erfgoed Terschelling en Schylge Myn Lântse